Ο δρόμος έχει τη δική του ιστορία, που θυμίζει παραμύθι.
Μπορεί σήμερα οι Αθηναίοι να σπεύδουν για διακοπές στα ελληνικά νησιά, κάποτε όμως οι κάτοικοί της Αθήνας δεν είχαν τη δυνατότητα να αποδρούν τόσο συχνά και έκαναν μικρές εξορμήσεις σε ένα μικρό και καταπράσινο χωριουδάκι στα βόρεια της πόλης.
Ο λόγος για την Πατησίων, έναν από τους παλαιότερους και μεγαλύτερους δρόμους της πρωτεύουσας που σήμερα δε θυμίζει σε τίποτα αυτό που ήταν χτες.
Απο τις κεντρικές αρτηρίες της Αθήνας η οδός Πατησίων είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με μείζονα ιστορικά γεγονότα που σημάδεψαν την πολιτισμική ταυτότητα της Αθήνας. Ενώ παράλληλα στις καθέτους της και στον ευρύτερο χώρο που περικλείνει, οικοδομήθηκαν μερικά απο τα ωραιότερα αρχιτεκτονικά αριστουργήματα της πόλης.
Η Πατησίων αποτελεί τον συνδετικό κρίκο της Ομόνοιας με τα Πατήσια. Στον χώρο της προϋπήρχε αγροτικός δρόμος που οδηγούσε στην Πάρνηθα. Η χωροταξική διαμόρφωση της οδού ξεκίνησε το 1841 και βασίζονταν στο προϋπάρχον ίχνος του αγροτικού δρόμου. Στην οδό πραγματοποιήθηκαν την εποχή εκείνη και πολλές δενδροφυτεύσεις με την μέριμνα της βασίλισσας Όλγας, παρόλο το πράσινο που περιστοίχιζε ένθεν και ένθεν την οδό.
Με την πάροδο του χρόνου έλαβαν χώρα αρκετές προεκτάσεις στο Σχέδιο Πόλεως της Αθήνας, που εμπλούτισαν χωροταξικά την οδό με μεγαλύτερα τμήματα και νεόδμητες κατοικίες. Την δεκαετία του 1870 τα Πατήσια που μέχρι τότε αποτελούσαν μικρό χωριό, ενσωματώθηκαν σαν προάστιο της πόλης, διστάμενο σε Άνω και Κάτω Πατήσια. Κομβικό ορόσημο στην ιστορία της οδού το 1946, οπότε και μετονομάστηκε από Πατησίων σε 28-ης Οκτωβρίου, προφανώς για να τιμηθεί η εθνική επέτειος της απελευθέρωσης.
Στα χρόνια του βασιλέως Όθωνος η Πατησίων αποτέλεσε το κεντρικό σημείο ψυχαγωγίας για τις κυρίες και τους νέους όλων των κοινωνικών τάξεων, αλλά και τους ξένους προσκεκλημένους που κατέφευγαν σ΄αυτήν και το Πεδίον του Άρεως για περίπατο κατά τις Κυριακές και τις αργίες. Επί της οδού εγκαθίστατο η στρατιωτική μπάντα που παιάνιζε σύγχρονους μουσικούς ρυθμούς και έτερπε ψυχικά τους επισκέπτες, πάνω σε μια πολυγωνική εξέδρα.
Ο τρόπος αυτός διασκέδασης είχε οικογενειακό χαρακτήρα και ειδικότερα για τις γυναίκες των χαμηλότερων εισοδηματικών στρωμάτων της εποχής, η έξοδος στην Πατησίων συνιστούσε μοναδική ευκαιρία για να εκδράμουν από το σπίτι. Η επίσκεψη στην οδό γίνονταν είτε με τα πόδια, είτε με άμαξες. Συνιστούσε κεντρικό κοσμικό γεγονός στην ζωή της πόλης και το τιμούσε και το βασιλικό ζεύγος που αφικνύετο έφιππο στην οδό.
Έως την δεκαετία του 1880 η Πατησίων, αλλά και το παρακείμενο Πεδίον του Άρεως μονοπωλούσαν την αγάπη του κόσμου. Ενώ ήταν και ιδεώδης χώρος στην πόλη για τους έφιππους.
Μάλιστα τα απογεύματα συνωστίζονταν στην οδό ωραίες νεαρές αμαζόνες με την συνοδεία μελών της νεοϊδρυθείσης τότε (1880) «Φιλίππου Εταιρείας». Σ΄αυτές τις απογευματινές παρουσίες κεντρικό κοσμικό ρόλο διαδραμάτιζε ένας ξεχωριστός τύπος της Αθήνας του 19-ου αιώνα, που συναιρούσε μαζί στοιχεία αριστοκρατίας, αλλά και γραφικότητας.
Σύντομα αναγορεύτηκε σε ερωτύλο-κοσμικό της εποχής , με πολλά ευτράπελα στοιχεία όμως να τον συνοδεύουν. Ήταν ο Ευστράτιος Ράλλης στρατιωτικός και πρόεδρος συνάμα της «Φιλίππου Εταιρείας», που διοργάνωσε και τις πρώτες ιπποδρομίες του Φαλήρου.
Ο Ράλλης ήταν δεινός χορευτής και με τους άψογους τρόπους κοινωνικής του ευγενείας του γοήτευε τις ωραίες κυρίες τότε των Αθηνών, που θεωρούσαν τιμή τους να τις συνοδεύσει σε έναν χορό. Το υψηλό αυτό κύρος στις γυναίκες εξάλλου ξεπερνούσε την φυσική του ατυχία, να έχει μια πελώρια μύτη. Σχεδόν όλη του η μέρα καταναλίσκονταν στις κοσμικές του εξόδους.
Τις απογευματινές ώρες κατέφευγε στην Αθηναϊκή Λέσχη σύμβολο της κοινωνικής αριστοκρατίας της εποχής και τα βράδια ξεχύνονταν σαν χείμαρρος στις χοροεσπερίδες. Μέχρι τα βαθιά του γεράματα ο Ευστράτιος Ράλλης ήταν το σύμβολο της αστικής τότε διασκέδασης και γοητείας.
Χαρακτηριστικό ‘ήταν ότι στα στερνά του χρόνια χόρευε «με τας εγγόνας των κυριών τας οποίας είχε χορέψει εις την νεότητά των». Ένα ακόμη γεγονός είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με τον Ευστράτιο Ράλλη. Με την έκσταση του Κριμαϊκού πολέμου το 1854, ο Ράλλης συμμετείχε στις πολεμικές επιχειρήσεις ως επικεφαλής μικρού ελληνικού εθελοντικού σώματος, το οποίο σύντομα αποσυνετέθη. Έτσι επέστρεψε άπραγος στην Αθήνα.
Ωστόσο στο πεδίο των στρατιωτικών επιχειρήσεων ο Ράλλης είχες αφήσει έναν προσωπικό χαρτοφύλακά του. Οι Τούρκοι επιπόλαια θεώρησαν ότι βρήκαν κάποιο στρατιωτικό θησαυρό με πολεμικά μυστικά. Τον μετέφεραν στην Κωνσταντινούπολη για αποκρυπτογράφηση.
Για να αποδειχτεί άνθρακες ο θησαυρός, αφού τα στρατιωτικά μυστικά που υποτίθεται ότι είχε ο χαρτοφύλακας του Ράλλη, ήταν οι προσωπικές ερωτικές επιστολές του !!! Όμως αξίζει να σημειωθεί πως με υποδειγματική τάξη οι Τούρκοι μετά το πέρας του πολέμου επέστρεψαν τα γράμματα του Ράλλη, μέσω του Τούρκου πρέσβη στην Αθήνα.
Με την έλευση του 20ου αιώνα άρχισαν να χτίζονται με ταχύτητα γεωμετρικής προόδου στην Πατησίων καλλιεπή κτίρια και κατοικίες που κατέστησαν την οδό, μιας από τις πυκνοδομημένες οδούς της Αθήνας. Καθ όλο το μήκος της οδού είναι διάσπαρτα πλήθος αρχιτεκτονικών οικοδομημάτων σπανίας αισθητικής και ποικίλων ρυθμών, που καταμαρτυρούν το υψηλό κύρος και την μεγάλη κοινωνική αίγλη της, τις προηγούμενες δεκαετίες.
Μια σπάνια αλληλουχία αρχιτεκτονικών ρυθμών όπως νεοκλασικά, αρ ντεκό και μοντερνίστηκα του μεσοπολέμου, συμπλέκονται σε πολλά αριστουργηματικά κτίρια της Πατησίων και αποτυπώνουν το παλαιότερο αισθητικό της μεγαλείο. Χαρακτηριστικά είναι τα παρακάτω κτίρια : Μέγαρο Λιβιεράτου (Πατησίων 55 και Ηπείρου 2) της περιόδου 1908-1909 σε ρυθμό νεομπαρόκ και σε σχέδια του αρχιτέκτονα Αλεξ. Νικολούδη, που αποτελεί το πρώτο και χαρακτηριστικότερο έργο του αρχιτέκτονα.
Το Μέγαρο Γ. Ησαία (Πατησίων 65 και Ιουλιανού) της μεσοπολεμικής δεκαετίας 1920, πολυκατοικία πλουσίων αστών σε σχέδια του του Παναγιώτη Ζίζηλα, που σήμερα φιλοξενεί στην Σχολή Κινηματογράφου «Λυκούργου Σταυράκου».
Η εξαίρετης αισθητικής τετραώροφη πολυκατοικία του μεσοπολέμου (Ιουλιανού 26) του 1926 σε σχέδια του αρχιτέκτονα Β. Τσαγρή (1882-1941), η οποία συναιρεί αρχιτεκτονικά στοιχεία κλασικά και αρ νουβό.Το 1996 το κτίριο χαρακτηρίστηκε διατηρητέο. Άξιο μνείας είναι το γεγονός πως ένα διαμέρισμα της πολυκατοικίας διασώζει πλήρως τα στοιχεία της αστικής ζωής της εποχής.
Όπως έπιπλα, σερβίτσια, λουτρό, ηλεκτρικές συσκευές και άλλα χρηστικά αντικείμενα, διατηρούνται αναλλοίωτα από την εποχή κατοίκησης του διαμερίσματος δίνοντας πλήρως την αισθητική εικόνα και τον τόνο ζωής της εποχής. Ακόμα σημειώνουμε την εξαίρετης αισθητικής τετραώροφη πολυκατοικία του 1924 επί της οδού Πατησίων 75 και Γκιλφόρδου σε σχέδια του αρχιτέκτονα Κ. Κιτσίκη.
Όμως παράλληλα με τα αρχιτεκτονικά αριστουργήματα στην Πατησίων, υπήρξαν -μερικά εκ των οποίων διασώζονται ακόμη και σήμερα- ορισμένα από τα σπουδαιότερα και ακμάζοντα θέατρα των Αθηνών, που καταδεικνύουν και την αστική ανάπτυξη και κοινωνική ευημερία της περιοχής της οδού.
Παρακολουθήστε στη συνέχεια ένα βίντεο που παρουσιάζει την Πατησίων του 1960. Το βίντεο είναι απόσπασμα από την ταινία «Γυμνό Μοντέλο».
Το αυτοκίνητο περνά το παλιό Μετροπόλ μεταξύ Αγαθουπόλεως και Θήρας, τη Μηθύμνης και στρίβει στην οδό Σπάρτης, στην πλατεία Αμερικής. Κάτι αδιανόητο σήμερα!
Επιμέλεια: Πάνος Αβραμόπουλος