Στις 20 Νοεμβρίου του 1989, η δημοσιογράφος Εύα Μαυρογένη έκανε το πρώτο δοκιμαστικό για το κεντρικό δελτίο του νεόκοπου τότε, MEGA. To MEGA βγήκε στον αέρα με 8ωρο αρχικά πρόγραμμα βασισμένο σε ξένες τηλεοπτικές σειρές. Στις ειδήσεις, η Εύα Μαυρογένη, η Άλκηστις Κιούση, η Βίκυ Παλαιολόγου, η Μαρία Χούκλη, η Τζένη Μελά και ο Αιμίλιος Λιάτσος.
Η Λιάνα Κανέλλη παρουσίασε το πρώτο κεντρικό δελτίο ειδήσεων της ιδιωτικής τηλεόρασης στις 8.30 μ.μ. μαζί με την Βίκυ Παλαιολόγου και τον Δημήτρη Γιαννακόπουλο.Ο Νίκος Χατζηνικολάου τις ειδήσεις το Σαββατοκύριακο.
Η έλευση της ιδιωτικής τηλεόρασης είχε καταλυτική επίδραση στην παραγωγή του τηλεοπτικού προγράμματος και στις συνήθειες των Ελλήνων και συρρίκνωσε κατά πολύ την επιρροή της δημόσιας, που έχασε σε θεαματικότητα, σε έσοδα από διαφημίσεις, ακόμα και σε προσωπικό που μετακινήθηκε σε ιδιωτικά δίκτυα λόγω καλύτερων αμοιβών.
Το σύστημα των καναλιών πανελλαδικής εμβέλειας τελικά παγιώθηκε γύρω από τα τρία δημόσια δίκτυα και από τα ιδιωτικά με το Mega και τον ANT1 να είναι τα μεγαλύτερα μαζί με τα κάπως μικρότερα (Star Channel, Alpha, Alter, ΣΚΑΪ), αρκετά μικρότερης επιρροής και τοπικής εμβέλειας (TeleCity/Τηλεάστυ, 902, Seven X, High, Kontra, Μακεδονία TV και άλλα) και πολλές δεκάδες περιφερειακής και τοπικής εμβέλειας. Με την πάροδο των ετών, ο Alpha μπήκε ανάμεσα στα δυο καναλια και πλεον αποτελούν μαζί με τα άλλα δυο τα τρία πλέον μεγαλύτερα ελληνικά δίκτυα.
Τα μεγάλα ιδιωτικά δίκτυα επένδυσαν πολλά στην ενημέρωση και την ψυχαγωγία και πολύ λιγότερο στον παιδικό και τον επιμορφωτικό τομέα. Από τα μέσα της δεκαετίας του ’90, υιοθετήθηκε σταδιακά και το αμερικανικό πρότυπο δελτίου ειδήσεων με τα “παράθυρα”, ενώ προς τα τέλη των 90s, περάσαμε και στο infotainment. Ειδήσεις και ψυχαγωγία μαζί. Οι ιδιωτικοί σταθμοί έφεραν και στην Ελλάδα τα ζητήματα του τηλεοπτικού ανταγωνισμού και φτάσαμε να μιλάμε και στη χώρα μας για θέματα δεοντολογίας.
Το κυνήγι του τηλεθεατή και η χαμένη δεοντολογία
Ο “ρομαντισμός” του 1989 αντικαταστάθηκε από το κυνήγι του τηλεθεατή με θεμιτά και φυσικά, με πολλά αθέμιτα μέσα. Οι διοικήσεις των καναλιών άλλαζαν συνεχώς χέρια, ιδίως τη δεκαετία του 2000 και αποσκοπούσαν στην πρώτη θέση των μετρήσεων της AGB.
Το πρώτο μεγάλο “σοκ”, ήταν η εισαγωγή των reality εκπομπών, ανάμεσά τους το “Big Brother”, το πρώτο reality που προβλήθηκε από τον ΑΝΤ1, η “Φάρμα”, το “Survivor” (MEGA) κ.ά.
Παρακάτω, παραθέτουμε μερικές μόνο από τις χειρότερες στιγμές της ελληνικής τηλεόρασης. Στεκόμαστε περισσότερο στις ειδησεογραφικές εκπομπές και δελτία ειδήσεων που διαμορφώνουν την κοινή γνώμη:
Όταν παραβιάστηκε το τεκμήριο της αθωότητας, η δημοσιογραφική δεοντολογία και η προσωπικότητα ανθρώπων που έγιναν “θέαμα” στον βωμό της τηλεθέασης.
Η διαπόμπευση των οροθετικών γυναικών
“Σκορπούν τον τρόμο οι ιερόδουλες με AIDS”. Πριν τις εκλογές του 2012, η επιχείρηση δίωξης των οροθετικών χρηστριών ουσιών και εκδιδομένων γυναικών είχε “μαζέψει” και στη συνέχεια διαπομπεύσει γυναίκες των οποίων τα στοιχεία βγήκαν στη φόρα με τρόπο παράνομο και χωρίς κανένα σεβασμό στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια.
Μία από αυτές τις γυναίκες, δύο χρόνια μετά την διαπόμπευση της, έφυγε δυστυχώς από τη ζωή. Το όνομα της είναι Κατερίνα και ήταν στο πρόγραμμα του ΟΚΑΝΑ.
Η υπόθεση Κορκολή
Η προβολή στις 2 και 5 Δεκεμβρίου του 1999 από τις εκπομπές του δημοσιογράφου Μάκη Τριανταφυλλόπουλου «Κίτρινος Τύπος» και «Ζούγκλα», ενός βίντεο που παρουσίαζε τον τραγουδιστή και μουσικοσυνθέτη Στέφανο Κορκολή σε ερωτικές περιπτύξεις με ανήλικη, είχε προκαλέσει μεγάλο σάλο στα τέλη του 1999.
Η αποκάλυψη αυτή είχε σοκάρει την κοινή γνώμη. Οι συγκεκριμένες εκπομπές είχαν μεγάλη θεαματικότητα και είχαν προκαλέσει σειρά έντονων συζητήσεων με επίκεντρο το δικαίωμα του δημοσιογράφου να παρουσιάζει στοιχεία ιδιωτικού βίου, ενώ κάποιες άλλες φωνές, πολύ λιγότερες, μιλούσαν για ευθύνη των πράξεων του καλλιτέχνη.
Η ΕΣΗΕΑ είχε χαρακτηρίσει “αήθη τηλεοπτικό κανιβαλισμό” την προβολή του συγκεκριμένου βίντεο, ενώ η Αρχή Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα έκανε το ντεμπούτο της στην επιβολή ποινών ορίζοντας για το Μ.Τριανταφυλλόπουλο και τον τηλεοπτικό σταθμό Alpha χρηματικό πρόστιμο 35 εκατομμυρίων δραχμών.
Η ομηρία που μεταδόθηκε απευθείας στην τηλεόραση και κατέληξε σε τραγωδία
Στις 23 Σεπτεμβρίου του 1998, το ελληνικό τηλεοπτικό κοινό, παρακολούθησε ζωντανά μια συγκλονιστική υπόθεση ομηρίας, που είχε τραγικό τέλος. Ο καταζητούμενος Ρουμάνος εγκληματίας, Σορίν Ματέι, εισέβαλε στο διαμέρισμα της οικογένειας Γκινάκη, που βρισκόταν στην οδό Νιόβης 4 στα Κάτω Πατήσια και έπιασε ομήρους τα τέσσερα άτομα που βρίσκονταν στο σπίτι. Λίγα λεπτά αργότερα τηλεφώνησε στον τηλεοπτικό σταθμό ΣΚΑΙ, του οποίου διευθυντής ειδήσεων ήταν τότε ο Σταμάτης Μαλέλης και ζήτησε να βγει άμεσα στον αέρα.
Ο κεντρικός παρουσιαστής ειδήσεων του καναλιού, Νίκος Ευαγγελάτος έκανε τη «συνέντευξη» μαζί του. Έτσι ξεκίνησε μια τηλεοπτική συνομιλία που παρακολουθούσε σε πραγματικό χρόνο όλη η χώρα με κομμένη την ανάσα, αλλά δεν είχε αίσιο τέλος. Η ελληνική αστυνομία έχασε κάθε έλεγχο, άφησε ένα ζήτημα λεπτής διαχείρισης να γίνει τηλεοπτικό θέαμα, μιας και οι διαπραγματεύσεις γίνονταν “live” στον “αέρα”. Θύμα εκείνης της τραγικής βραδιάς, ήταν η Αμαλία Γκινάκη.
Το MEGA παραποιεί το βίντεο Γρηγορόπουλου
Ήταν 7 Δεκεμβρίου του 2008. Λίγο μετά τη δολοφονία του Αλέξανδρου Γρηγορόπουλου από τον Ε. Κορκονέα.
Στην ιστορία έμεινε το ρεπορτάζ που μετέδωσε το MEGA στο βραδινό δελτίο ειδήσεων, στο οποίο αλλοιώθηκε ερασιτεχνικό βίντεο από τη στιγμή της δολοφονίας προκειμένου να φανεί ότι πριν από τους πυροβολισμούς των αστυνομικών επικρατούσε ένταση και σπάσιμο βιτρινών.
Το MEGA, τρία χρόνια μετά την προβολή του συγκεκριμένου βίντεο, παραδέχτηκε ότι ήταν αλλοιωμένο και συγκεκριμένα ότι προστέθηκαν ήχοι πριν τους πυροβολισμούς, και ζήτησε συγνώμη. Κανένας από τους διευθυντές του καναλιού δεν παραιτήθηκε ή απολύθηκε, παρά μόνο ο video editor του συγκεκριμένου ρεπορτάζ.
Ας θυμηθούμε και το πρώτο τηλεοπτικό δελτίο μετά τη δολοφονία. Κάνει λόγο για χρήση μολότοφ από τους νεαρούς, κάτι που δεν συνέβη ποτέ εκείνο το βράδυ:
O ΣΚΑΙ για τη δολοφονία Φύσσα
Λίγο μετά από τη δολοφονία του Παύλου Φύσσα η εκπομπή “Πρωινή Γραμμή” του ΣΚΑΪ έγραφε : “Τον σκότωσε για το ποδόσφαιρο”. Η μητέρα του Φύσσα θα βγει στο ίδιο κανάλι λίγες ημέρες αργότερα φωνάζοντας: “Εσείς σκοτώσατε το παιδί μου”. Ήταν το πρωινό της 19ης Σεπτεμβρίου του 2013.
Το απόγευμα της ίδιας μέρας στην ενημερωτική εκπομπή του Νίκου Ευαγγελάτου φιγουράρει η λεζάντα “Αγανακτισμένοι πολίτες πετάνε πέτρες σε κουκουλοφόρους”. Στην ουσία επρόκειτο για ακροδεξιούς, ενώ η επίμαχη λεζάντα, προκάλεσε και την απορία δημοσιογράφων του BBC ως προς τον τρόπο παρουσίασης της είδησης.
Οι “αγανακτισμένοι πολίτες”:
Οι πίτσες του Παναγιωτόπουλου και ο Βασίλης Λεβέντης
Εν έτει 1994 ο δημοσιογράφος τότε Πάνος Παναγιωτόπουλος είχε χλευάσει τον καλεσμένο στην εκπομπή του Βασίλη Λεβέντη, με αφορμή κάποιες… πίτσες. Στο βίντεο από την εκπομπή “Προφίλ” του Πάνου Παναγιωτόπουλου στον ΑΝΤ1, φαίνεται πώς ο οικοδεσπότης επεχείρησε να χλευάσει το Βασίλη Λεβέντη για να “κάνει νούμερα”.
“Αντί να μάθει ο κόσμος τις απόψεις μας, ασχολείστε με τις πίτσες; Λυπάμαι, λυπάμαι την Ελλάδα”, είχε πει τότε ο Βασίλης Λεβέντης. 21 χρόνια μετά, ο Βασίλης Λεβέντης μπήκε στη Βουλή. Η Νέα Δημοκρατία δεν τα πήγε καλά κι ο Πάνος Παναγιωτόπουλος έμεινε εκτός Βουλής για πρώτη φορά από το 2000.
Δεν υπερασπιζόμαστε τον πολιτικό Βασίλη Λεβέντη. Στηλιτεύουμε όμως τη δημοσιογραφική αντιμετώπιση του από τον Πάνο Παναγιωτόπουλο την εποχή που μεσουρανούσε στην ελληνική TV.
O Νίκος Κατέλης ως Σωκράτης
Από τα “Παρατράγουδα” της Αννίτας Πάνια με τον Νίκο Κατέλη. Δεν χρειάζονται πολλά λόγια εδώ. Το ερώτημα είναι ένα. Υπάρχουν όρια στο trash; Ή μάλλον, πόσο πιο trash θα μπορούσε να γίνει η ελληνική τηλεόραση;
Για την εκπομπή αυτή η Αννίτα Πάνια “κέρδισε” πρόστιμα από το ΕΣΡ για παραβιάσεις που αφορούν στην υποβάθμιση του προγράμματος και στην προσβολή της προσωπικότητας. Το ΕΣΡ επέβαλε επίσης για την ίδια εκπομπή ηθική κύρωση και ο τηλεοπτικός σταθμός υποχρεώθηκε σε έξι εκπομπές της Αννίτα Πάνια να μεταδίδει επί τρία λεπτά κάρτα με το σκεπτικό της απόφασης.
Το ζευγάρι της χρονιάς
Η Σια Λιαροπούλου και μια εκπομπή που ξεπέρασε κάθε φαντασία και κάθε αντοχή. Οι περισσότερες ιστορίες που παρουσιάστηκαν ήταν εντελώς σκηνοθετημένες αλλά αυτό δεν έχει απολύτως καμία σημασία.
Ένα από τα καλύτερα παραδείγματα υποστάθμης στην οποία θα μπορούσε να περιέλθει ποτέ η ελληνική ιδιωτική τηλεόραση.
Ο Αυτιάς συζητάει με τον Ψωμιάδη-κονσέρβα
Ο παρουσιαστής μιλάει επί καθημερινής βάσεως με τον Ψωμιάδη σαν να τον είχε στην εκπομπή του σε ζωντανή σύνδεση. Ωστόσο οι δηλώσεις ήταν σε μαγνητοσκόπηση.
Το κοινό που περιμένει να ενημερωθεί (;) στήνεται μπροστά σε ένα θέατρο παραλόγου. Ή εξαπάτησης.
Από καρδιάς;
Η εκπομπή του Ανδρέα Μικρούτσικου “Από καρδιάς” που προβαλλόταν από τον τηλεοπτικό σταθμό Alpha, διεκόπη μετά από απόφαση του ΕΣΡ.
Η απόφαση ελήφθη έπειτα από σειρά προστίμων που είχε επιβάλει το ΕΣΡ στο κανάλι και σύσταση μεταφοράς της εκπομπής σε βραδινή ζώνη, η οποία δεν εισακούσθηκε.
Το σκεπτικό βασιζόταν στην προσβολή της προσωπικότητας όσων συμμετείχαν.
Μπόνους: Από το πρόσφατο δημοψήφισμα
Στη συνέχεια βέβαια, το “Όχι” έγινε “Ναι”. Πάμε παρακάτω.
Η πρωτιά του ΣΚΑΙ
Οι παρεκκλίσεις των ελληνικών μέσων ενημέρωσης από τον κώδικα δημοσιογραφικής δεοντολογίας, σε ό,τι αφορά το τεκμήριο της αθωότητας κατηγορούμενων προσώπων, τον διαχωρισμό είδησης και σχολίου, και την απαραίτητη δημοσιογραφική έρευνα πριν την δημοσίευση, διαπιστώθηκαν για την περίοδο 2013-2014 από την αναλυτική έρευνα του τμήματος Επικοινωνίας και ΜΜΕ του Πανεπιστημίου Αθηνών.
Αρχικά η έρευνα καταγράφει, ότι απέναντι στην επιταγή του κώδικα δεοντολογίας για το διακριτό της είδησης, του σχολίου και της διαφήμισης, σε πάνω από τα 2/3 των άρθρων των εφημερίδων και σχεδόν στα 4/5 των τηλεοπτικών ειδήσεων, ο σχολιασμός δεν διακρινόταν από τις ειδήσεις.
Όσον αφορά το άρθρο 1γ του Κώδικα:
“Ο δημοσιογράφος δικαιούται και οφείλει να σέβεται και να τηρεί το διακριτό της είδησης, του σχολίου και του διαφημιστικού μηνύματος, την αναγκαία αντιστοιχία τίτλου και κειμένου και την ακριβή χρησιμοποίηση φωτογραφιών, εικόνων, γραφικών απεικονίσεων και άλλων παραστάσεων”, η έρευνα έδειξε ότι το 74,4% των εφημερίδων που μελετήθηκαν δεν τηρούν επαρκώς το συγκεκριμένο κανόνα, ενώ το ίδιο συμβαίνει με το 68,6% των τηλεοπτικών σταθμών. Δηλαδή, στη συντριπτική πλειονότητα των μέσων που βρέθηκαν στο επίκεντρο της έρευνας, η εκφορά της είδησης δεν διακρίνεται από σχόλια ή άλλα παρεμφερή μηνύματα, ενώ και η χρήση φωτογραφιών και εικόνων φαίνεται να γίνεται με τρόπο που στρεβλώνει τα πραγματικά γεγονότα.
Όσον αφορά τα κανάλια, ο ΣΚΑΪ “έρχεται πρώτος” στην παραβίαση του συγκεκριμένου κανόνα, καθώς κατά 76,7% υπάρχει σχόλιο στην είδηση που μεταδίδει. Ακολουθεί ο Antenna με 71,1% και στη συνέχεια ο Alpha, το Mega, η ΝΕΤ/ΔΤ/ΝΕΡΙΤ και τελευταία έρχεται η ΕΡΤ3.
Σε σχέση με το βαθμό παρουσίας της ερευνητικής δημοσιογραφίας στη δημοσιοποίηση πληροφοριών, η έρευνα διαπιστώνει πως στα 2/3 των τηλεοπτικών ειδήσεων και 3/5 των έντυπων άρθρων έλειπε η δημοσιογραφική έρευνα.
Προβλήματα επίσης καταγράφονται σχετικά με την παρουσίαση από τα μμε, των ΑμεΑ και των ανθρώπων που βρίσκονται σε πένθος (κάτι στο οποίο αναφέρεται το άρθρο 2ε του κώδικα δεοντολογίας της ΕΣΗΕΑ) τα οποία παρουσιάστηκαν με διακριτικότητα στο 55,6% των τηλεοπτικών ειδήσεων και στο 59,9% της αρθρογραφίας – ποσοστά που θεωρείται ότι θα έπρεπε να ήταν υψηλότερα.