Την ημέρα-διάλειμμα της νηστείας της Σαρακοστής οποιοδήποτε ψάρι θα μπορούσε να καταναλωθεί, ωστόσο ο παστός μπακαλιάρος επικράτησε όλων για συγκεκριμένο λόγο.
Δεν υπάρχει τίποτα πιο «ξένο» από ένα φορτίο με παστούς βακαλάους της Νορβηγίας ή της Ισλανδίας που ταξιδεύουν στις αγορές της Ευρώπης και ταυτόχρονα τίποτα πιο «ελληνικό» από ένα πιάτο μπακαλιάρο σκορδαλιά την 25η Μαρτίου ανήμερα του Ευαγγελισμού ή των Βαΐων. Από το βασκικό «ψάρι του βουνού» μέχρι τον κρητικό «φτωχογιάννη» μπορεί να μεσολαβούν τα …σαράντα κύματα, όμως το ταξιδιάρικο αυτό είδος, απ’ όπου κι αν πέρασε, δέθηκε τόσο με τους τόπους και τους ανθρώπους, που δικαίως ανακηρύχθηκε «το ψάρι των λαών».
Στα ίχνη του μπακαλιάρου
Οι θαλάσσιες εκτάσεις που ανοίγονται μπροστά από τον κόλπο της Μασαχουσέτης και ορίζονται απ’ τα ακρωτήρια Cape Cod (Ακρωτήριο του Βακαλάου) και Cape Ann έγιναν ένα με το μεσαιωνικό θρύλο του μπακαλιάρου χάρις τους Βάσκους θαλασσοπόρους, που λέγεται ότι ανακάλυψαν πρώτοι τούτο τον πλούσιο μπακαλιαρότοπο, αλλά κατάφεραν να τον κρατήσουν μυστικό για 500 χρόνια. Το επτασφράγιστο μυστικό της τροφοδοσίας τους σε συνδυασμό με την ανάπτυξη της τεχνικής της αποξήρανσης και του παστώματος, εξασφάλισε για μεγάλη περίοδο στους Βάσκους τον απόλυτο έλεγχο του εμπορίου του δημοφιλούς «ψαριού του βουνού».
Το έθιμο του μπακαλιάρου στην Ελλάδα
Απ’ τη στιγμή που ο μπακαλιάρος παστώθηκε, και επιμηκύνθηκε κατά πολύ η δυνατότητά του να διατηρείται χωρίς να έχει ανάγκη την ψύξη, έκοψε ανοιχτό εισιτήριο για τα πέρατα του κόσμου. Μπόρεσε να ταξιδέψει χιλιάδες μίλια επί στεριάς, να κατακτήσει βουνά δυσπρόσιτα για τους υπόλοιπους θαλασσινούς συγγενείς του και να τρυπώσει πρώτος στις κουζίνες των πιο απομακρυσμένων περιοχών της ενδοχώρας –εκεί που το φρέσκο ψάρι θα έπρεπε να περιμένει αιώνες τεχνολογικής εξέλιξης για να εμφανιστεί.
Στην Ελλάδα, η άφιξή του -που εκτιμάται γύρω στον 15ο αιώνα– θα μπορούσε να χαρακτηριστεί έως και πανηγυρική. Ενσωματώθηκε πλήρως στις τοπικές διατροφικές συνήθειες, όχι μόνο των τμημάτων εκείνων του στεριανού πληθυσμού που βλέπανε θάλασσα με το …κιάλι, αλλά και των νησιωτών.
Το «ψάρι του μπακάλη» προσιτό στο μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού
Η χώρα στράφηκε στο λεγόμενο ψάρι του μπακάλη με μεγάλη αγάπη. Δεν περιόρισε την κατανάλωσή του στο ταπεινό καθημερινό τραπέζι, αλλά τον συνέδεσε με πολύ ξεχωριστές γιορτές της θρησκείας, όπως του Ευαγγελισμού και των Βαΐων. Ως γευστικότατη «λύση ανάγκης» για τις μεγάλες μερίδες πληθυσμού που δεν είχαν πρόσβαση στο φρέσκο ψάρι, ο παστός μπακαλιάρος καθιερώθηκε ως εθνικό/επετειακό φαγητό την ημέρα που η μεγάλη νηστεία επέτρεπε την κατανάλωση ψαριών. Με άλλα λόγια τα νοικοκυριά μαγείρευαν παστό μπακαλιάρο, γιατί αυτόν μπορούσαν ευκολότερα να βρουν, ανεξάρτητα από τον τόπο και τις συνθήκες που διαβιούσαν. Η παράδοση αυτή κρατιέται ως τις μέρες μας καθώς η νοστιμιά του τηγανητού μπακαλιάρου δεν αφήνει κανέναν ασυγκίνητο.