Τον Παύλο Γλύξμπουργκ συνάντησε η κάμερα της εκπομπής το “Πρωινό”, ζητώντας του κάποιες δηλώσεις, σχετικά με την πρόσφατη απώλεια του τέως βασιλιά και μας θύμισε κάποια από τα ελληνικά έθιμα του πένθους που είχαμε ξεχάσει.
Οι δηλώσεις του
Από τη συγκεκριμένη δήλωση, υποθέτουμε πως οι 40 μέρες είναι η περίοδος πένθους της οικογένειας και στη διάρκεια αυτής, δεν επιθυμούν να κάνουν κάποιες δημόσιες δηλώσεις. Όπως και να έχει, η περίπτωση αυτή μάς έφερε στο νου τα ελληνικά έθιμα του πένθους που τείνουν να ξεχαστούν.
Έθιμα, υπερβολικά σε κάποιες περιπτώσεις, όπου συμφωνούσες ή όχι, θα έπρεπε να τα τηρήσεις καθώς έτσι έδειχνες πως θρηνείς την απώλεια του δικού σου ανθρώπου. Βέβαια, τα έδειχνες στον κόσμο, καθώς – ως είθισται – αυτοί έκριναν αν πενθείς όσο πρέπει.
Τα συγκεκριμένα έθιμα είναι περασμένων δεκαετιών, μεγαλώσαμε με αυτά, ενώ σήμερα τηρούνται κάποια από αυτά κυρίως σε χωριά της επαρχίας που έχουν περισσότερο στο μυαλό τους το τι θα πει ο κόσμος, παρά το πώς αισθάνονται οι ίδιοι. Εννοείται πως υπάρχουν κι εκείνοι που βιώνουν διαφορετικά την απώλεια και τηρούν το δικό τους πρωτόκολλο πένθους σε ένδειξη πόνου και σεβασμού στον νεκρό.
Τα πένθιμα έθιμα
Αλλά ας θυμηθούμε παρακάτω κάποια έθιμα πένθους με τα οποία μεγαλώσαμε και θυμόμαστε με νοσταλγία τώρα που έχουμε μεγαλώσει. Έθιμα που ως μικρά παιδιά μάς ενοχλούσαν, αλλά τώρα ως ενήλικες αποτελούν μια γλυκιά ανάμνηση μιας άλλης νοσταλγικής εποχής. Αλλά, ευτυχώς με το πέρασμα των χρόνων σταμάτησαν να τα τηρούν με ευλάβεια και συνειδητοποιούν πως το πένθος και η διαχείρισή του είναι προσωπική υπόθεση και δεν μπαίνει σε… κοινωνικές προσταγές!
Τηλεόραση
Αλήθεια, μπορείς να φανταστείς σήμερα τον εαυτό σου χωρίς τηλεόραση; Και μάλιστα για τόσες μέρες; Κι, όμως, τότε ήταν… απαράβατος νόμος: η τηλεόραση έκλεινε λόγω πένθους. Μάλιστα, κάποιοι έριχναν κι ένα πανί πάνω για να τη σκεπάσουν. Και να είναι η εποχή που έχει ξεκινήσει η “Τόλμη και Γοητεία”, όλοι έχουμε πάθει παράκρουση με τον Ριτζ, την Καρολάιν και τη Μπρουκ και η τηλεόραση να πρέπει να κλείσει γιατί πέθανε η γιαγιά. Βέβαια, μετά τις 40 μέρες άνοιγε, αλλά χαμήλωνε με το που ακουγόταν κάποιο τραγούδι. Ακόμη και σε διαφήμιση. Πανί, όμως, έβαζαν και στους καθρέφτες, ειδικά τη μέρα της κηδείας.
Μουσική και τραγούδια
Σίγουρα, για 40 μέρες τα τραγούδια απαγορεύονταν. Πολλοί, όμως, τηρούσαν για πολύ καιρό ακόμη το συγκεκριμένο έθιμο κι έκαναν μήνες να βάλουν ξανά μουσική στο σπίτι. Εδώ, υπήρχε μια λογική πως το τραγούδι είναι μορφή διασκέδασης και χαράς που δεν ταιριάζουν στο πένθος.
Ζαχαροπλαστική στο σπίτι μας
Το συγκεκριμένο ούτε ως παιδί, ούτε τώρα ως μεγάλη δεν κατάφερα ποτέ να το κατανοήσω. Στο σπίτι που είχαν πένθος, δεν έφτιαχναν γλυκά. Ίσως γιατί τα χρόνια εκείνα γλυκά έφτιαχναν μόνο σε γιορτές και όχι όπως σήμερα, ανά πάσα ώρα και στιγμή, οπότε θεωρούσαν ότι ήταν ένδειξη χαράς που δεν ταίριαζε με το πένθος; Μπορεί. Αυτό που θυμάμαι είναι πως χρυσώναμε τη μαμά για ένα κέικ, αλλά πήγαιναν στο βρόντο τα παρακάλια. Επίσης, για έναν χρόνο δεν έφτιαχναν τα γλυκά των μεγάλων εορτών: μελομακάρονα, κουραμπιέδες τα Χριστούγεννα, κουλούρια, τσουρέκια το Πάσχα. Υπήρχαν, όμως, οι γειτόνισσες και οι συγγενείς που από τις πρώτες μέρες του πένθους και όσο διαρκούσε, έφερναν γλυκά στο σπίτι.
Στολισμός
Μέχρι να συμπληρωθεί ένας χρόνος από τον θάνατο του δικού σου ανθρώπου, δεν στόλιζες τα Χριστούγεννα. Ούτε δέντρο, ούτε φωτάκια, ούτε τα γλυκά όπως αναφέραμε παραπάνω. Βέβαια, αν είχαν περάσει αρκετοί μήνες από τον θάνατο, και στο σπίτι υπήρχαν μικρά παιδιά, γινόταν μία εξαίρεση. Στόλιζαν μόνο το δέντρο και τα φωτάκια τα άναβαν για λίγο. Επίσης, ειδικά στα χωριά που είναι μια κλειστή κοινωνία, οι γονείς ενημέρωναν τα παιδιά ποια σπίτια πενθούν κι έτσι δεν περνούσαν να πούνε τα κάλαντα!
Αποχή από τη γιορτή του Πάσχα
Εντάξει, το συγκεκριμένο έθιμο ήταν από τα λίγα που ως παιδί κατανοούσα. Και μόνο η φράση “θα φάει ψητό αρνί” που υποδηλώνει χαρά και ικανοποίηση, δεν ταιριάζει με το πένθος. Οπότε, σε αυτές τις περιπτώσεις το φαγητό έμπαινε στον φούρνο, το Πάσχα το περνούσαμε κυρίως οικογενειακά χωρίς τραγούδια, ενώ πολλοί πενθούντες δεν πήγαιναν το βράδυ στην Ανάσταση. Ωστόσο, αυτό είναι ένα μεγάλο λάθος, αφού την Ανάσταση έχουμε χαρά που αναστήθηκε ο Χριστός και σίγουρα το χαρμόσυνο αυτό νέο δε σηκώνει κανένα πένθος.
Μαύρο καλσόν
Οι γυναίκες φορούσαν μαύρα για έναν χρόνο. Με τον καιρό το διάστημα μειωνόταν στους 9 μήνες, στους 6 ή στους τρεις. Παλαιότερα φορούσαν και μαύρο καλσόν, ακόμα και μέσα στο καλοκαίρι. Αν επρόκειτο για χήρα, παλιά τα μαύρα τα φορούσε μέχρι το τέλος της ζωής της, ενώ αν ήταν μεγαλύτερης ηλικίας φορούσε και μαντήλι. Επίσης, την περίοδο του πένθους δεν μακιγιάρονταν, δεν έβαφαν τα νύχια, δεν φορούσαν κοσμήματα τύπου λευκές πέρλες.
Οι άνδρες, πάλι, φορούσαν για 40 μέρες μία μαύρη κορδέλα στο μπράτσο. Ή μαύρη γραβάτα. Κάποιοι για 40 μέρες δεν ξυρίζονταν, ούτε κουρεύονταν ως ένδειξη πένθους.
Οι προσκλήσεις για γάμους και βαφτίσεις εννοείται πως έρχονταν, αλλά λόγω πένθους δεν πήγαιναν. Επίσης, αν το πρόσωπο που είχε φύγει, ήταν κοντινό, αναβαλόταν ο γάμος για έναν χρόνο, μέχρι δηλαδή να ξε-πενθήσουν! Επίσης, οι πενθούντες δεν πήγαιναν σε γιορτές ή πάρτι γενεθλίων, και δεν έκαναν – εννοείται – γιορτές και τραπεζώματα στο δικό τους σπίτι, λόγω πένθους.