Στις 3 του Σεπτέμβρη του 1974 ο Ανδρέας Παπανδρέου ανακοινώνει την ίδρυση του Πανελληνίου Σοσιαλιστικού Κινήματος, μιας πολιτικής παράταξης που θα κυριαρχήσει πολιτικά στην Ελλάδα της μεταπολίτευσης και θα τη σημαδέψει θετικά και αρνητικά.
Η πτώση της Χούντας στις 24 Ιουλίου 1974, βρήκε τον Ανδρέα Παπανδρέου, 55 χρονών τότε, εξόριστο στον Καναδά. Ο ίδιος δεν έσπευσε να έλθει αμέσως στην Αθήνα, όπως θα περίμενε κανείς, αλλά παρέτεινε την παραμονή του στο εξωτερικό με προτροπή των πολιτικών του φίλων, καθώς υπήρχαν φόβοι για τη ζωή του στο ρευστό πολιτικό τοπίο των πρώτων ημερών της μεταπολίτευσης, την οποία είχε χαρακτηρίσει απλά «αλλαγή φρουράς του ΝΑΤΟ στην Ελλάδα».
Στα τέλη Ιουλίου διέψευσε τις πληροφορίες για την ίδρυση κόμματος, καθώς πίστευε ότι η δημοκρατία δεν είχε αποκατασταθεί και ότι αν τελικά πραγματοποιηθούν εκλογές αυτές θα είναι νόθες και διαβλητές. Στελέχη της προδικτατορικής Ένωσης Κέντρου και ιδιαίτερα ο Γιάννης Αλευράς θα τον πείσουν τελικά ότι στην Ελλάδα συντελούνται ουσιαστικές πολιτικές μεταβολές και ότι πλατιές λαϊκές μάζες περιμένουν ανυπόμονα την επιστροφή του στην Ελλάδα και την κάθοδό του στην πολιτική.
Στις αρχές Αυγούστου ο Ανδρέας παίρνει την απόφαση να έρθει στην Ελλάδα και να ηγηθεί κόμματος, όχι της προδικτατορικής Ένωσης Κέντρου, όπως περίμεναν πολλοί, αλλά μιας νέας πιο ριζοσπαστικής πολιτικής παράταξης, με σοσιαλιστικό προσανατολισμό. Στις 6 Αυγούστου συγκαλεί στο Βίντερτουρ της Ελβετίας για πρώτη και τελευταία φορά το εθνικό συμβούλιο του Πανελληνίου Απελευθερωτικού Κινήματος (ΠΑΚ), μιας αντιστασιακής οργάνωσης, που είχε ιδρύσει κατά τη διάρκεια της δικτατορίας και διακήρυττε όχι μόνο την πτώση της χούντας, αλλά και «την αποδέσμευση της χώρας από την ξένη εξάρτηση» και «την πραγματοποίηση ριζικών αλλαγών, με τελικό στόχο το σοσιαλιστικό μετασχηματισμό της ελληνικής κοινωνίας».
Ήταν 3 Σεπτεμβρίου του 1974 και η μεγαλοπρεπής αίθουσα συνεδρίων του ξενοδοχείου «Κινγκς Tζορτζ» έχει αρχίσει να γεμίζει τόσο, ώστε να κάνει τους πολιτικούς συντάκτες της εποχής να ασφυκτιούν στα σακάκια τους.
Παρά τις αντιστάσεις που συναντούσε, ο Ανδρέας Παπανδρέου είχε αποφασίσει ότι θα ανακοινώσει το νέο κόμμα. H ιδρυτική διακήρυξη ήταν ήδη έτοιμη.
Με άσπρο πουκάμισο χωρίς γραβάτα, φαβορίτες και πιο αδύνατος από ποτέ, έφτασε στο ξενοδοχείο καθυστερημένος.
Έφτασε με καθυστέρηση στο ξενοδοχείο και η ατμόσφαιρα γύρω του είχε κάτι το ηλεκτρισμένο. Σαν ένα σύννεφο που είναι έτοιμο να ρίξει ένα δυνατό μπουρίνι. Αφού πέταξε από πάνω του το μαύρο δερμάτινο πανωφόρι, έμεινε με ένα άσπρο πουκάμισο χωρίς γραβάτα. Τα μάτια μου πετούσαν σπίθες, οι φαβορίτες κάλυπταν τα μάγουλά του και τον έδειχναν πιο αδύνατο.
Περίπου 150 άτομα ήταν ήδη εκεί. Δεν ήταν μεγάλα ονόματα της πολιτικής, αλλά ήταν αποφασισμένοι να πάνε μαζί του. Στ. Γιώτας, Χ. Λουκάκης, Π. Λάμπρου, Κ. Τσιγαρίδας, Ν. Μιχαλόπουλος, Ι. Τζώρτζης, Κ. Λαλιώτης, Μαρία Μίχα, Τ. Τουλούπας, Ν. Βγενόπουλος, Ι. Κορωναίος, Ξ. Πελοποννήσιος, Απ. Πρόκος, Μ. Κουτσόγιωργας, Αν. Λιβάνης, Αθ. Σκουλάς, Αγγέλα Κοκκόλα, Ασπα Μανδηλαρά, Αμαλία Φλέμινγκ, Ντ. Τριαρίδης, Αντ. Δροσογιάννης, Ι. Σκουλαρίκης, Κ. Νικολάου, Ελ. Βερυβάκης, Παν. Κρητικός, Κ. Ανδρουτσόπουλος, Γρ. Κασιμάτης, Γ. Παπαστρατής, Λ. Βασιλικόπουλος, Αρ. Μπουλούκος, Δ. Μπουλούκος, Στ. Πανταζόπουλος, Ι. Παπαδονικολάκης, Φ. Κούτσικας, Απ. Κακλαμάνης, Φ. Τόμπρας, Ι. Κουτσοχέρας, Γ. Χρυσάφης, Αθ. Τσιμπούκης, Γ. Τσαφούλιας, Ι. Πανούτσος, Σ. Βαλυράκης, Χρ. Παπαθανασίου, Γ. Λιάνης, Γ. Κίσσονας, Μ. Σάλλας, Π. Βουρνάς, Μένη Μαλιώρη, Στ. Τζουμάκας κ.ά. Πηγή: www.lifo.gr
Ο ίδιος ο Ανδρέας Παπανδρέου είχε συντάξει έναν κατάλογο με 149 άτομα. Μερικοί δεν ανταποκρίθηκαν. Αντίθετα πήγαν άλλοι που δεν είχαν προσκληθεί.
Περίπου 150 άτομα ήταν ήδη εκεί. Δεν ήταν μεγάλα ονόματα της πολιτικής, αλλά ήταν αποφασισμένοι να πάνε μαζί του.
Μίλησε με σταθερή φωνή παρουσιάζοντας τη «Διακήρυξη Αρχών του Πανελληνίου Σοσιαλιστικού Κινήματος», την όποια διάβασε ολόκληρη ο Κ. Νικολάου και μοίρασε στους δημοσιογράφους ως εκπρόσωπος Τύπου ο Γ. Κατσιφάρας. Το τελικό κείμενο που θα έμενε στην Ιστορία ως «Διακήρυξη της 3ης Σεπτέμβρη» πήρε την οριστική μορφή του μόλις το προηγούμενο βράδυ, στο Καστρί. Οι Κ. Σημίτης, Μαν. Παπαθωμόπουλος, Ι. Τσεκούρας, Δαμ. Βασιλειάδης, Ν. Μιχαλόπουλος ήταν από τους τελευταίους που έκαναν συμπληρώσεις. Το πολυγραφημένο κείμενο έγινε αργότερα μια μικρή πράσινη μπροσούρα, από τις Εκδόσεις Καρανάση.
H πρώτη δήλωση του λογότυπου του ΠαΣοΚ στον Αρειο Πάγο ανέφερε «Πανελλήνιο Σοσιαλιστικό Κόμμα». Ο Παπανδρέου θα ζητήσει να τροποποιηθεί σε «Κίνημα» δύο ημέρες αργότερα, με διορθωτική δήλωση. Τις πρώτες ημέρες το νέο κόμμα θα αναφέρεται στις εφημερίδες ως ΠΣΚ.
Τα ΜΜΕ δεν επεφύλαξαν την υποδοχή που θα ήθελε ο Ανδρέας Παπανδρέου. Η εφημερίδα «Τα Νέα» ανήγγειλε την ίδρυση του ΠΑΣΟΚ δίνοντας έμφαση στην τοποθέτηση ότι η κάθαρση πρέπει να γίνει πριν από τις εκλογές. Ανέφερε: «Ο Ανδρέας Παπανδρέου εξήγγειλε χθες την ίδρυση της νέας πολιτικής παρατάξεως, του ΠΣΚ, και παίρνει ήδη μέρος στις έντονες πολιτικές διαδικασίες, που άρχισαν με την προοπτική της προσφυγής σε γενικές εκλογές μέσα στο προσεχές τρίμηνο.
Ο πρώην υφυπουργός Εξωτερικών του ΠΑΣΟΚ Γιάννης Ζαφειρόπουλος εξιστορεί: «Την 1η Σεπτέμβρη ο Παπανδρέου κάλεσε τα σημαντικά κοινοβουλευτικά στελέχη της Ένωσης Κέντρου στο Καστρί για να τους ανακοινώσει το πολιτικό πλαίσιο της Διακήρυξης και να τους ενημερώσει για τη δημιουργία του νέου πολιτικού φορέα, του ΠΑΣΟΚ. Εκεί μαζεύτηκαν όλοι με προεξάρχοντα τον Γιάννη Αλευρά, ο οποίος έπαιζε ένα πολύ σημαντικό ρόλο επιρροής στα στελέχη της Ενωσης Κέντρου και είχε αυξημένο κύρος. Ο Παπανδρέου ζήτησε από εμένα να εκτελέσω χρέη γραμματέως στη συνάντηση και εγώ εμφανίστηκα με τα γένια, τα μαλλιά, το αμπέχονό μου, την επαναστατική μου αμφίεση της εποχής!
Τότε λέει ο Αντρέας: “Μπορούμε σε λίγο να ξεκινήσουμε. Ήρθε ο Γιάννης Ζαφειρόπουλος, που θα είναι ο γραμματέας της συνάντησης και ο οποίος θα αντιμετωπίσει στην Ηλεία τον Θανάση Κανελλόπουλο”. Έτσι εξίσωνε την πολιτική παρουσία ενός άγνωστου και νεότατου στελέχους του ΠΑΚ με την παρουσία του Θανάση Κανελλόπουλου, ο οποίος ήταν ιστορικό στέλεχος της Ένωσης Κέντρου, σπουδαίος πολιτικός, εγκρατής πολυεπιστήμονας και δημοσιογράφος. Αιφνιδιάστηκαν όλοι, γύρισε ο Αλευράς στον νεαρό με τα γένια και του λέει: “Σε παρακαλώ, μικρέ, ποιος είναι ο Γιάννης Ζαφειρόπουλος;”. Κι εκείνος του απαντάει σεμνά: “Εγώ είμαι, κύριε Αλευρά”. Παραλίγο να λιποθυμήσουν οι άνθρωποι και ο Αλευράς το διηγείτο ως τον θάνατό του ως ανέκδοτο».